Ds. Frederikus G. aan het Rot: Psalter21
door Frederikus G. aan het Rot, gereformeerd predikant.
De Nieuwe Psalmberijming is uit! Afgekort: DNP. In de zomer van het afgelopen jaar werd na veel herzieningen, aanpassingen en verbeteringen een definitieve versie vastgesteld. Die was meteen op internet beschikbaar, ook juist om in de kerkelijke praktijk te ‘beproeven.’ Af en toe werden er in onze kerkelijke gemeente enkele verzen uit DNP opgegeven. Tegelijk gooide de coronapandemie ook hier roet in het eten. De presentatie van de papieren versie moest noodgedwongen digitaal plaatsvinden. Maar intussen is de bundel wel compleet en ik moet zeggen: wat is dit fraai uitgevoerde blauwe boekje een waardevolle aanwinst!
“Gods liedboek voor zijn volk.” Onder deze titel verscheen eind jaren-80 bij uitgeverij De Vuurbaak een studieboekje over het lezen en zingen van de Psalmen. Auteurs waren de Kamper docenten Gert Kwakkel en Bob Vuijk. De laatste is ook één van de dichters van DNP. Verder werkten de bij velen bekende René Barkema (bekend van ‘Levensliederen’) en kerklieddichter en -vertaler Ria Borkent mee, met nog een aantal berijmers uit de hervormd-gereformeerde hoek. Jan Pieter Kuijper uit Apeldoorn nam het initiatief voor dit project. Ongeveer de helft van de berijmingen is van zijn hand. Maar DNP kende vele kritische meelezers die een aantal malen aan het concept hebben geschaafd en geschuurd. Het resultaat mag er zijn.
En het moet ook zorgvuldig gebeuren, een goede berijming! Hoewel Oudtestamentisch, zijn en blijven de Psalmen immers Gods Liedboek voor zijn volk. Ook in het Nieuwe Testament worden wij vandaag opgeroepen om de Psalmen in ere te houden (Ef.5:19 en Kol.3:16). En wat is het veelzeggend in deze week voor Goede Vrijdag en Pasen te merken hoe dikwijls onze Heer en Heiland uit de Psalmen citeerde (Luc.20:42; 24:44). In het hoofd van Davids grote Zoon zongen Davids verbondsliederen constant rond (Jezus’ woorden aan het kruis!) En zo ook bij de eerste christelijke gemeente (Hnd.1:20), sinds Pinksteren (Hnd.2:31) en daarna (Hnd. 13:33-35; Hbr. 1 en 2). Houd de Psalmen dus in ere! In welke vorm dan ook: berijmd of onberijmd; gezongen of gereciteerd; in beurtzang, meerstemmig of a capella.
Wereldwijd zijn er binnen de gereformeerde gezindte nog steeds kerken die in de eredienst uitsluitend de Psalmen gebruiken. Zo lang is het trouwens nog niet geleden dat het ‘liturgisch leeuwendeel’ in de GKV ook uit Psalmen bestond. In menig kerkgebouw hangen nog de panelen, waar kosters elke zondag zo druk mee in de weer waren: de ‘Psalm-bordjes’…, want de voorgangers leverden toen nog ‘Psalm-briefjes’ aan.
Om maar te zwijgen van de kloosters, waar in het Getijdengebed telkens weer héél het Psalmboek langs komt. Davids Psalmen doen ons verbonden zijn met Israël en de synagoge. Evenzo met een lange lijst van componisten die Psalmen bewerkten, tot op de huidige dag. Organisten die improviseren en koren die geen geestelijke muziek kunnen uitvoeren, zonder met enige regelmaat bij de Psalmen uit te komen. Waarbij de 150ste met stip bovenaan staat.
Het gaat niet aan om te zeggen dat de Psalmen niet actueel meer zijn. De teksten blijven dichters, dirigenten en musici van alle tijden inspireren. Van Hongarije tot Indonesië en van Zuid-Afrika tot Japan (Masaake Suzuki). Denk aan ‘Psalmen voor Nu’ of ‘Sons of Korah’. Veel Opwekkingsliederen zijn op psalmverzen gebaseerd. In binnen en buitenland heb je allerlei projecten rondom de Psalmen. Bijzonder vind ik ‘150psalms’, dat in première ging op het Festival Oude Muziek 2017 te Utrecht. Het wereldberoemde Gesualdo Consort nam al eerder alle Psalmen van Jan Pieterszoon Sweelinck op. Dat zijn prachtige koor-bewerkingen op de melodieën van het zogeheten Geneefs Psalter, de wijzen die ook wij nog steeds zingen.
Op die aloude en overal bekende Psalmmelodieën worden nog steeds berijmingen gemaakt (bijv. door Mul, Meeuwse en Janse). En recent dus DNP met het taalkleed van nu. Veel lieddichters hebben dat ook al eerder gedaan, voor het taalkleed van toen. Al vrij snel na het ontstaan, midden 16e eeuw, in het Frankrijk van Johannes Calvijn en zijn reformatorische tijdgenoten. (De Duitse landen onder invloed van Maarten Luther zijn weer een verhaal apart). Zowel Philips van Marnix als Petrus Datheen moeten hier genoemd. De zogeheten Statenberijming uit 1773 maakte gebruik van bestaande berijmingen van Johannes Eusebius Voet, het Genootschap ‘Laus Deo, Salus Populo’ en Hendrik Ghijsen. En in de 20ste eeuw hebben tientallen mensen enkele of alle Psalmen berijmd (Hendrik Hasper, Willem Barnard, Ad den Besten en Jan Wit en ook vrijgemaakte predikanten zoals J.J. de Vries en D.K. Wielenga). Ook synodes rijmden rustig en lustig mee. Maar…, allemaal maakten ze gebruik van de taal van toen.
En dat is helaas nog steeds te merken in de Psalmberijmingen van ons Liedboek en ons Kerkboek. Hun idioom dateert in elk geval van ver vóór de tijd van de Nieuwe Bijbelvertaling (2004), ja soms nog uit de tijd van de oude Statenvertaling (vóór 1951). DNP sluit echter actueel aan bij onze hedendaagse woordkeus. De bondigheid zorgt bij veel Psalmen voor minder coupletten, zonder dat het ten koste van de inhoud gaat. Het literair gehalte (rijm, metrum, prosodie en beeldspraak) vind ik mede door de revisies alleszins aanvaardbaar en niet gekunsteld. Het geheel is zingbaar en begrijpelijk. Geschikt dus. Temeer omdat inhoudelijk er sprake is een Schiftgetrouwe berijming, in de pas met ons gereformeerde belijden, met name op die plaatsen dat er exegetisch of soms dogmatisch moet worden gekozen.
DNP is een knap stukje werk. Wat mij betreft gaan we er in de kerken mee kennis maken. Want wat zou het jammer zijn als door een verouderd taalkleed de berijmde Psalmen onder ons in de vergetelheid zouden raken. Sterker nog, wat zou het een verlies betekenen wanneer we door een onnodige taalbarrière niet of nauwelijks meer geraakt worden door de rijke inhoud van Gods Liedboek voor zijn volk. In en door Christus geldt deze inhoud voor alle tijden. En de Schepper Geest wil gebruik maken van onze communicatieve middelen.
Moet het dan ‘berijmd’? Nee, niet per se. Maar met de bestaande melodieën hebben we als gereformeerden wel een rijke kerkmuzikale erfenis in huis, waar andere tradities terecht jaloers op zijn. Al blijft het mensenwerk en is kritiek zeker mogelijk, fijn dat DNP aansluit bij die rijkdom. Ik ben er dankbaar voor.
Oorspronkelijk verscheen deze bijdrage in de rubriek ‘Meegevingen’ op 28 maart 2021 in het kerkblad InteractieF van de Oosterkerk (GKV) te Enschede.
De titel is een knipoog naar de herziene bijbelvertaling die later dit jaar verschijnt. Net als DNP in 2021 dus, maar ook bedoeld voor de 21ste eeuw! Het Nederlands Bijbelgenootschap presenteert de herziening onder de naam NBV21. Vandaar PSALTER21.
