Maand van de Bijbel: De Bijbel zingen: een oude psalm nieuw
Bron: Theologie.nl | Door Adriaan Molenaar
De Bijbel is niet alleen een leesboek, maar ook een liederenboek. In het bijzonder de psalmen zijn vanouds dé liederenbundel van kerk en synagoge. De eeuwen door zijn ze op allerlei manieren gezongen en berijmd – zo blijken ze tijdloos en blijven ze bij de tijd. Ik heb als dichter mogen meewerken aan de meest recente berijming van alle 150 psalmen in het Nederlands, De Nieuwe Psalmberijming (uitgeverij KokBoekencentrum 2021).
Kijkje achter de schermen
In dit blog wil ik een kijkje achter de schermen geven waar je als berijmer zoal tegenaan kunt lopen, en hoe een oude psalm dan weer kan gaan spreken. Ik doe dit aan de hand van Psalm 136. Psalm 136 heeft een opvallende structuur: in staccatostijl wordt Gods werk in schepping en verlossing bezongen, waarbij na elke uitspraak de uitroep klinkt ‘eeuwig duurt zijn trouw!’ Dat zinnetje is de kern, die door de herhaling diep doordringt. In een berijming moet deze zin natuurlijk ook centraal staan.
Maar hoe? De Nieuwe Psalmberijming is bewust gemaakt om te zingen op de traditionele Geneefse melodieën, die al eeuwenlang in gebruik zijn en in de hoofden van velen zitten. Dat betekent dat de vorm van de berijming al vaststond: coupletjes van vier regels met elk zeven lettergrepen. De grote vraag: hoe verwerk je daarin zo’n opvallend refrein?
Drie ideeën
Mijn eerste idee was het refrein op elke tweede regel te zetten, net als in de onberijmde psalm. Dat werkt echter niet, want er rijmen telkens twee opeenvolgende regels op elkaar. Dan moet de hele psalm het dus met maar één rijmklank doen… Ondoenlijk.
Een tweede idee was het refrein wel op elke even regel te zetten, maar dan telkens anders geformuleerd. Dat is ongeveer wat de berijming uit het Liedboek voor de Kerken doet: “…trouw door alle tijden heen…. eeuwig houdt zijn liefde stand… Hij is trouw de eeuwen door… door zijn gunst die eeuwig blijft”. Dat geeft een stuk meer rijmklanken en dus dichterlijke mogelijkheden. Bovendien komt zo uit dat het Hebreeuwse kernwoord ‘chesed’ breder is dan ons woord ‘trouw’; er zit ook ‘liefde’ in, en ‘gunst’ en ‘loyaliteit’ en nog meer. Nadeel is echter dat er iets heel belangrijks uit de psalm verloren gaat: de voortdurende herhaling die diep in je ziel dringt.
Een derde optie werd me aangereikt door de oude Statenberijming uit 1773. Daar staat het refrein op de laatste twee regels van elk couplet: “Want zijn gunst, alom verspreid/ zal bestaan in eeuwigheid”. Wel erg wijdlopig; bovendien opvallend dat in de Statenvertaling letterlijk staat ‘want zijn goedertierenheid…’ Dat past en rijmt ook! Blijkbaar kon ook toen het woord ‘goedertierenheid’ al niet meer volgens de dichters. Maar de herhaling is niet te missen!
Kern wordt door herhaling goed uitgelicht
Uiteindelijk heb ik voor de derde optie gekozen om het refrein te verwerken, omdat zo de kern er door herhaling goed wordt uitgelicht. Nu moest ik echter wel ‘eeuwig duurt zijn trouw’ in maar liefst veertien lettergrepen gaan verwoorden… Het gevaar van allerlei opvulling en toevoeging ligt dan sterk op de loer, terwijl De Nieuwe Psalmberijming dat juist wil vermijden. Hier kwam echter de breedte van het grondbegrip ‘chesed’ me te hulp. Dat omvat immers minstens ‘liefde’ en ‘trouw’? Zo kwam ik tot deze verwoording: “want zijn liefde blijft altijd/ Hij is trouw in eeuwigheid”. Het klinkt heel eenvoudig, maar er is dus heel wat denkwerk aan vooraf gegaan!
Zo ontstond deze berijming, eenvoudig, bondig en met opvallende herhaling.
Tenslotte: op deze manier kan de psalm ook weer in beurtzang gezongen worden, zoals in het oude Israël gebeurde. Eén groep zingt de beginregels van elk couplet, een andere groep of allen de refreinregels – dat werkt prachtig! De zinnen over Gods ‘chesed’ blijven zo gegarandeerd in je hoofd zitten. En zo moet het. Eeuwig duurt zijn trouw!
Psalm 136 (DNP; door Adriaan Molenaar)
1. Prijs de hoogverheven HEER;
Hij is goed, geef Hem de eer!
Want zijn liefde blijft altijd;
Hij is trouw in eeuwigheid.
2. Hij, de grote schepper, doet
wonderen in overvloed –
want zijn liefde blijft altijd;
Hij is trouw in eeuwigheid.
3. Hemel, zee en vasteland,
alles bracht Hij wijs tot stand –
want zijn liefde blijft altijd;
Hij is trouw in eeuwigheid.
Klik hier voor de volledige tekst.
Adriaan Molenaar is theoloog en predikant te Woudrichem.
Kijk voor meer info of voor het bestellen van de bundel op www.denieuwepsalmberijming.nl of koop bij de lokale boekhandel.
