Maand van de Bijbel: Kort en krachtig
Bron: Theologie.nl | Door Arjen Vreugdenhil
In de afgelopen jaren is De Nieuwe Psalmberijming gegroeid van een kersverse website tot een compleet psalmboek. Onder de eerste lichting psalmen bevond zich Psalm 2. In de loop van de tijd hebben velen op deze berijming gereageerd. Onder meer kritische geluiden. De tekst is meer dan eens aangepast. Psalm 2 geeft een goed voorbeeld van de uitdagingen waar je als berijmer tegen aanloopt.
Nadat Psalm 1 elk individu oproept om op de weg van God en zijn wet te lopen, spreekt Psalm 2 de hele wereld aan en vooral zijn heersers. Geloof in God is niet maar iets persoonlijks; er is ook een wereldwijde strijd. Psalm 2 schetst die strijd in vier korte taferelen. De volken en hun leiders in opstand tegen God; de HEER die vanuit de hemel zijn verkozen Koning presenteert; de aanstelling en taakomschrijving van die Koning; en een concluderende oproep aan de wereld om naar hem te luisteren. Elk van de taferelen eindigt met een proclamatie.
Deze bijbelse psalm heeft een duidelijke structuur; vier delen van ongeveer gelijke lengte. Als berijmer wil je recht doen aan deze structuur. Het ligt dan voor de hand om er vier coupletten van de maken. Dat zie je bijvoorbeeld in de versie in het Liedboek voor de Kerken, die overgenomen is in het Gereformeerd Kerkboek. Maar de coupletten zijn lang: acht regels met elk 10 of 11 lettergrepen. Ik vroeg me af: kun je Psalm 2 berijmen in minder dan vier coupletten? Zo ja, dan moeten het er twee worden - elk van de vier taferelen in een half vers.
Details
“Kort en krachtig.” Een goed ideaal, maar niet gemakkelijk te bereiken. Oudere berijmingen deden juist hun best om elke zinsnede, elk beeld volledig weer te geven. Maar de tekst moet in de melodie passen. Het aantal lettergrepen, het metrum en de rijm zijn dwingend. En dan ga je de regels dus verder opvullen met woorden die weinig betekenen, of zelfs dingen die je er zelf bij bedenkt. De berijming van 1773 heeft een heel couplet (vers 3) gebaseerd op één onberijmd vers: “Ikzelf heb mijn koning gezalfd, op de Sion, mijn heilige berg.”
Als je daarentegen Psalm 2 in maar twee coupletten berijmt, moet je dingen weglaten. Bij de bijbelse psalmen is dat goed mogelijk. Hebreeuwse poëzie “rijmt” door gedachten te herhalen in andere bewoordingen. “De koningen van de aarde komen in verzet, / de heersers spannen samen.” Als dichters van De Nieuwe Psalmberijming besloten we deze herhaling niet altijd weer te geven in onze berijmingen. Meestal hebben we geprobeerd de gedachte die zulke regels verbindt, in een enkele zin weer te geven. De “volken”, “naties”, “koningen” en “heersers” in Psalm 2:1-2 worden dan “wereldleiders”.
“Wereldleiders” is een korte, moderne uitdrukking die de hoofdgedachte goed vat. Toch heeft deze “korte en krachtige” weergave een groot nadeel. Psalm 2 wordt namelijk elders in de Bijbel geciteerd; en daar gaan juist de kleine details een grote rol spelen. In Handelingen 4:23-31 bidden Jezus’ volgelingen het begin van Psalm 2; en ze trekken lijntjes van die vier naamwoorden naar vier groepen mensen die de kerk vervolgen: de “volken” zijn de heidenen, de “naties” zijn de stammen van Israël, en Herodes en Pilatus vertegenwoordigen de “koningen” en “heersers”. In onze berijming zijn die groepen zo niet terug te vinden.
Is dat een serieus probleem? Het hangt er maar net vanaf waar je de Psalm voor gebruikt. Ons doel was om de psalmen inhoudelijk tot leven te brengen door ze weer te geven in kort, hedendaags Nederlands. Dat doen die “wereldleiders”. Maar voor gedetailleerde exegese - zeker voor de verrassende benadering van de gelovigen in Handelingen 4 - moet je niet op de berijming af gaan.
Christus in Psalm 2?
Een ander uniek element in Psalm 2 is de uitdrukkelijke verwijzing naar de Gezalfde van God; “Messias” in het Hebreeuws, “Christus” in het Grieks. De christelijke kerk heeft hier altijd Jezus in gezien. In een eerdere berijming van Psalm 2 had ik dan ook staan: “… onder de macht van Christus uit te komen.” Daarop kwam vrij veel kritiek. Dit is toch een oudtestamentische psalm? Daar mag je dan toch geen nieuwtestamentische begrippen in berijmen?
Dit is deel van een belangrijke vraagstelling: Hoe ga je als nieuwtestamentische kerk met de oude psalmen om? Veel gereformeerde kerken vinden psalmen heel belangrijk. Liederen met Bijbels gezag staan een stap boven gezangen door mensen geschreven. Tegelijk spreken de psalmen niet direct over Jezus en zijn werk. Er zijn dan ook christelijke dichters geweest die de psalmen veel vrijer berijmd hebben, met nieuwtestamentische elementen. Denk bijvoorbeeld aan Luther’s “Een vaste Burcht” n.a.v. Psalm 46, of Isaac Watts’ “Give to our God immortal praise” n.a.v. Psalm 136. Persoonlijk vind ik dit een prachtige benadering. Ik zou graag een “psalmboek” zien op grond van zo’n benadering. Maar voor De Nieuwe Psalmberijming hebben we gekozen voor een traditionele benadering. Een vrij letterlijke berijming van de oudtestamentische liederen.
Toch zijn wij gewend om Psalm 2 vanuit het Nieuwe Testament in te kleuren. “Jij bent mijn zoon, ik heb je vandaag verwekt,” staat er in het onberijmde vers 7. Als “de zoon” Jezus Christus is, dan denk je al gauw aan de eeuwige verwekking van God de Zoon, zoals we dat in de Geloofsbelijdenis van Nicea belijden. Moet je daar bij het berijmen rekening mee houden? Het is sowieso nog maar de vraag of dat vers in Psalm 2 wel verwijst naar dat onderdeel van onze geloofsleer. Het woord “vandaag” lijkt dat tegen te spreken.
Proberen we de psalm te begrijpen zoals die door de gelovigen in het Oude Testament begrepen zou zijn? Dan gaat Psalm 2 waarschijnlijk over de troonsbestijging van Salomo, of een van de andere koningen van Juda. God noemde hen immers “mijn zoon” (2 Sam. 7:14). Of benaderen we de psalm primair vanuit onze situatie, na de komst van Christus. Dan gaat de psalm natuurlijk over Jezus als de door God aangestelde Koning, zoals de discipelen in Handelingen 4 dat ook begrepen.
Conclusie
Al met al is Psalm 2 een goede aanleiding tot het nadenken over ons gebruik van de psalmen. Ze zijn ongetwijfeld belangrijk. Maar hoe functioneren ze precies in de nieuwtestamentische kerk? Juist als je “kort en krachtig” wilt berijmen, loop je aan tegen die vraag. Wat zijn nu precies de elementen die het zwaarste tellen?
Voor mij staat één ding vast. Hoe we de psalmen ook berijmen en opnemen in onze eredienst, ze hebben alleen waarde als ze ons naar Jezus leiden. De Heer zei het zelf: “Alles wat in de Wet van Mozes, bij de Profeten en in de Psalmen over Mij geschreven staat moet in vervulling gaan.” (Lucas 24:45) Laten we de psalmen zingen als liederen waarvan we de vervulling kennen. Kort en krachtig berijmd—of misschien ook wel op een andere manier.
Psalm 2 (DNP; door Arjen Vreugdenhil)
1. Wat willen al die wereldleiders toch
met al hun plannen en hun dwaze dromen?
Ze voeren overleg om door bedrog
van God en zijn gezalfde los te komen.
Dan lacht de HEER vanuit zijn hemelwoning;
Hij spreekt tot hen met goddelijke spot:
‘Ik ben de HEER en mijn gezalfde koning
regeert in Sion, op de berg van God.’
2. Hij sprak tot Mij en kondigde dit af:
‘Jij bent mijn zoon; Ik geef aan jou het leven.
Bedwing de volken met een sterke staf;
Ik heb hen aan jou in bezit gegeven.’
Heersers, wees wijs: je moet de HEER gaan eren.
Kniel voor de zoon en luister naar zijn stem.
Hij zal je anders in zijn vuur verteren.
Je bent pas veilig als je schuilt bij Hem.
Arjen Vreugdenhil is predikant in Chatham, Ontario, Canada.
Kijk voor meer info of voor het bestellen van de bundel op www.denieuwepsalmberijming.nl of koop bij de lokale boekhandel.
