Ik hou veel van de Psalmen en ik hou ook van berijmde psalmen en ook van psalmberijmingen op de Geneefse melodieën. Ik weet best, het is niet de enige of zaligmakende manier van psalmen zingen. Nadeel is dat de nuances eruit worden berijmd, voordeel is dat in strofevorm mensen snel kunnen meezingen.

Toen ik jong was, werden die melodieën uit Genève in heel veel kerken vrijwel uitsluitend gezongen. Die tijd is voorbij. Sinds ongeveer de eeuwwisseling moeten de psalmen het afleggen tegen Opwekking en grote hoeveelheden gezangen uit vele nieuwe bundels. Het goede nieuws is: er wordt nog steeds veel gezongen in de kerk.

Probleem met veel liederen is de taal. Die verandert steeds sneller en de mensen zingen steeds vaker graag eigentijdse taal. In de popmuziek hebben liedjes mede daarom een hoge omloopsnelheid. Met liederen in de kerk is er dus een probleem. Sommige liederen gaan al eeuwenlang mee en hebben het gevaar om sleets en onbegrijpelijk te worden. ‘God in den hoog’ alleen zij eer’, bijvoorbeeld. Wat is ‘den hoog’? Of zo’n duister zinnetje uit het lied ‘Hoe zal ik U ontvangen’: ‘des werelds hoogst verlangen, des sterv’lings zaligst goed’.

Bij Psalmberijmingen is het probleem nog groter. In 1975 waren wij vrijgemaakten overgestapt op een andere berijming, samengesteld uit werk van dichters als Hasper, Muns en Mijderwijk. Op de jeugdvereniging in de gkv van Rotterdam-Delfshaven maakten we elkaar wel eens aan het lachen met gekke citaten uit de psalmbundel van 1773, die we toen net niet meer zongen.

Wanneer de macht der bozen sloeg aan 't woên,

en aanrukt', om zich met mijn vlees te voên.

Stiet zelf dit rot, dat mij benauwt en haat,

een voet, en viel; omdat het God verlaat.’ (Psalm 27:1)

of:

Als bergen, in wier ingewanden

ontstoken p*k en zwavel branden. (Psalm 83:8)

De berijming van 1773 is wegens veroudering onzingbaar geworden. Maar ook die van de berijming uit het Liedboek (1977 / 2013) is helaas verouderd en al helemaal de berijming uit het Gereformeerd Kerkboek uit 1986, die in 2017 desondanks opnieuw werd uitgegeven.

De laatste tijd verschenen er weer verschillende nieuwe berijmingen. Dominee C.J. Meeuse, predikant in de Gereformeerde Gemeenten maakte er een, verschenen in 2011. Jan Mul uit Barneveld voltooide in 2017 een complete psalmberijming. Mul en Meeuse vonden niet veel weerklank in de kerken.

Dat is anders met de nu voltooide en in druk verschenen Nieuwe Psalmberijming. Daaruit werd al in veel kerken gezongen voordat de berijming gereed was. Waarschijnlijk omdat de psalmen die al klaar waren meteen op internet beschikbaar werden gemaakt, compleet met beamerplaatjes, was hier de animo in de kerken groter.

De Nieuwe Psalmberijming wordt gezongen in kerkdiensten in Nederlands, Christelijke en vrijgemaakt Gereformeerde kerken, in orthodoxere protestantse gemeenten, Vrije Evangelische gemeenten. Ik ga ervan uit dat de berijming in bevindelijke kring nooit gezongen zal worden. Maar je weet nooit. De berijming die ze gebruiken is door en door remonstrants en doorspekt met verlichtingsdenken. Een bijbelvaste berijming als De Nieuwe Psalmberijming zouden juist zij enthousiast moeten binnenhalen.

Initiatiefnemer Jan Pieter Kuijper begon samen met Arie Maasland de psalmen te berijmen. Zij werden later bijgestaan door een aantal andere dichters: Ria Borkent, Titia Lindeboom (hoera, twee vrouwen!) Bob Vuijk, René Barkema, Jan Boom, Adriaan Molenaar en Arjen Vreugdenhil. Iedereen die dat wilde, mocht helpen bijschaven en verbeteren nadat een voltooide berijming op de website was geplaatst. Ik heb dat zelf ook een aantal malen gedaan. De kritiek werd serieus genomen en vaak gehonoreerd. Een paar keer ontstond er een mooie discussie hoe je een psalm moet lezen en wat er nu precies staat en wordt bedoeld. Op de website zag je dan de teksten veranderen. Sommige van die vroegste teksten zijn in 2015 al gebundeld en gezongen tijdens een samenzangavond in de Eben Haezerkerk in Apeldoorn. Het is leuk om te zien hoe en wat er sindsdien is veranderd. Bijvoorbeeld eerst de eindversie van Psalm 122:1:

Ik spring van blijdschap op wanneer

vrienden mij vragen mee te gaan –

Jeruzalem, ik kom eraan;

ik sta al klaar, huis van de ^HEER!

Vol vrolijkheid ga ik op pad.

Mijn lied zwelt aan als ik de stad

met eigen ogen kan bekijken.

We gaan verheugd de poorten door.

De lofzang van het pelgrimskoor

weerklinkt tot wij Gods huis bereiken.

De eerste twee regels luidden in 2015 nog:

Wat was ik blij toen mij een stem

uitbundig riep om mee te gaan.

Dat ondefinieerbare ‘een stem’ is gelukkig verdwenen. Vrienden nodigen uit om mee te gaan. En dat woordje vrienden komt verderop in de psalm nog een keer voor.

Drastischer is de verandering die Psalm 121 heeft ondergaan. In 2015 stond er in vers 1 het zinnetje ‘hoe kom ik bij de top’, maar dat heeft echt niets met Psalm 121 te maken. Het couplet luidde:

Ik kijk vanuit het diepe dal

tegen de bergen op.

Hoe kom ik bij de top?

Het is de ^HEER die helpen zal!

Als Hij alles kan maken,

zal Hij ook mij bewaken.

De hele berijming is in de definitieve bundel vervangen door een nieuwe en veel betere van Ria Borkent:

Mijn ogen kijken naar omhoog.

Ik zie de bergen staan,

daar komt mijn hulp vandaan,

daar houdt de ^HEER mij in het oog;

Hij maakte en bewaarde

de hemel en de aarde.

Al heel vaak heb ik de laatste jaren verzen uit De Nieuwe Psalmberijming begeleid, meestal in De Kandelaar in Amersfoort. Maar ook in de Martuskerk. Daar zingen we bijvoorbeeld Psalm 2 in de berijming van Arjen Vreugdenhil, die zijn in zijn jeugd in de Martuskerk kerkte. Is dat niet leuk? Een enkele keer had ik wel eens een bedenking bij de tekst uit De Nieuwe Psalmberijming, maar die verdween als ik de gemeente achter me het desbetreffende couplet hoorde zingen. Dan viel alles op zijn plek. Woorden worden anders als je ze samen zingt. Dat doet de Geest, denk ik.

De taal van De Nieuwe Psalmberijming is niet per se literair, maar wel mooi en krachtig en soms zitten er opeens toch literaire vondsten tussen. Voor mijn gevoel is dat precies wat het moet zijn.

Neem de regels waarmee Psalm 52 opent:

Wat sta jij het kwaad te bezingen,

jij zogenaamde held?

Of Psalm 104, ontroerend berijmd door Titia Lindeboom. Zing mee met vers 7:

Elk schepsel wacht op uw vrijgevigheid,

U geeft hun eten op de juiste tijd.

Mensen en dieren zoeken U doorlopend,

worden gevoed wanneer uw hand zich opent.

Verbergt U zich, dan is hun onrust groot;

neemt U hun adem weg, dan gaan zij dood

en worden aan de aarde prijsgegeven.

Maar als U ademt komt het nieuwe leven.

Opeens kom ik een oude bekende tegen. De berijming van Psalm 86 verscheen al in 1998 in de bundel ‘Een vleugje eeuwigheid’ van Ria Borkent, zij het licht aangepast aan huisregels van De Nieuwe Psalmberijming.

^HEER, een terroristenbende

stort mijn leven in ellende.

God, zij hebben U ontkend,

U die trouw en liefde bent.

Help mij, ^HEER, geef mij een teken,

laat uw goedheid niet ontbreken:

laat mijn vijanden toch zien

wie de God is die ik dien.

Ben ik alleen maar positief? Jan Pieter Kuijper zegt in zijn Woord Vooraf: U heeft geen perfecte berijming in handen. Er is altijd ruimte voor verbetering. Een paar dingen kan ik wel opnoemen.

Psalm 114 begint met de regel ‘Toen Jakobs voetvolk Egypte verliet’. Voetvolk vind ik een denigrerende term, die niet past in de context van deze psalm over de euforie van de uittocht. Mooi is dat sommige psalmen erg compact zijn berijmd, maar sommige zijn wel erg compact geworden. Je moet al zingend ook nog kunnen contempleren en herkauwen. Psalm 70 heeft nog slechts één vers, Psalm 2 en Psalm 114 twee. Terwijl Psalm 77 met zeven verzen aan de wijdlopige kant is. Hier en daar staan er nog best ouderwetse en (kerk)jargonnerige woorden in. Hemelsferen (Psalm 68), stervensnood (Psalm 102), hemelingen (Psalm 103), rijksdomein (Psalm 132). Maar of een woord (nog) gangbaar is, ligt per persoon en leeftijdscategorie verschillend. Ik ben al een oude man van bijna 60, misschien wijzen jongeren wel andere woorden aan die niet meer gangbaar zijn.

Dan nog een paar dingen die me opvielen: Bij een aantal psalmen is heel duidelijk de structuur aangehouden van het origineel, zoals refreinen en keerverzen bij de Psalmen 8, 107, 118, 136 en staat er bij Psalm 118 een suggestie voor beurtzang, al wordt niet aangegeven hoe dat dan precies moet. Psalm 119 is een alfabetlied, net als het Hebreeuws. Vers 1 en 2 beginnen met een A, de volgende twee met een B, enzovoort. De andere alfabetpsalmen (bijvoorbeeld 25, 34, 111, 112) zijn zo niet berijmd, hoewel René Barkema wel een hele mooie alfabetberijming van Psalm 34 heeft gemaakt.

En wat me altijd het meest opvalt bij het lezen en zingen van de psalmen: Het psalmboek is allesbehalve een verzameling lofliederen. Het is pijn, strijd, verdriet, angst, aanvechting, wanhoop, woede. Het is het weerbarstige mensenleven dat erin wordt bezongen, met op tussen de regels door alles wat Jezus meemaakte tijdens zijn leven op aarde. Met zo nu en dan blijdschap dat God redt en opstaat om in te grijpen. En lof, maar spaarzaam. Het bezongen leed is recht evenredig met het leed waar de wereld momenteel mee te maken heeft. Hier gaan de psalmen over: onderdrukking, vervolging, pesterijen, bedrog, grote ego’s met kletspraat en leugens, economische crises, natuurrampen, ziekten, vluchtelingenproblematiek. Kortom, zoals Paulus zei: weeën als een vrouw die gaat bevallen. En dat duurt totdat Gods werk is voltooid.

De afgelopen dagen heb ik de bundel helemaal doorgezongen, soms ontroerd, soms verbaasd. Soms zittend op een stoel, soms zingend achter het orgel. Het boekje blijft niet goed openstaan op de lessenaar, maar gelukkig zijn er elastiekjes en wasknijpers. Doch dat terzijde. Ik kreeg heimwee naar samen zingen en verlangen naar samen zingen van deze frisse liederen vol kolkende emoties. In gedachten trek ik de ene keer de orgelregisters open, dan weer doe ik onthutst de zwelkast dicht. O, wat vind ik die eeuwenoude melodieën mooi en wat jammer dat ze steeds minder worden gezongen, hoeveel moois er ook voor in de plaats is gekomen. De psalmen halen je uit je comfortzone en gaan over onze roerige tijd en over Jezus. Dat willen we toch in de kerk?

De Nieuwe Psalmberijming is 16 maart 2021 om 16:00 uur gepresenteerd in een online evenement. Op de website is ook de hele berijming te lezen en te zingen.

Peter Sneep