Reformatorisch Dagblad: 'De psalmen in een nieuw taalkleed'
De psalmen in een nieuw taalkleed
RD Geloven | Jaco van der Knijff, 4 december 2014
Jan Pieter Kuyper. Beeld RD, Anton Dommerholt
Hij groeide op met de berijming van 1773 en houdt van die psalmen. Toch denkt Jan Pieter Kuyper dat het belangrijk is dat de psalmen in een eigentijds taalkleed beschikbaar komen. Vandaar zijn project De Nieuwe Psalmberijming.
Precies een jaar geleden deed Jan Pieter Kuyper (41) uit Apeldoorn mee aan de Schriftberijmingwedstrijd van deze krant. Daarvoor maakte hij zijn eerste psalmberijming, waarmee hij doordrong tot de top tien van beste kandidaten. Na afloop van de wedstrijd ging Kuyper verder met berijmen en ontstond het idee van De Nieuwe Psalmberijming.
Inmiddels zijn er een kleine dertig psalmen berijmd, waarvan er een paar zijn gemaakt door Arie Maasland, die de RD-prijsvraag won. Het leeuwendeel is echter van de hand van Kuyper. Begin vorige maand werd de stichting Dicht bij de Bijbel opgericht om onder andere het project van de nieuwe psalmen te kanaliseren. Op de site denieuwepsalmberijming.nl staan alle psalmen die afgerond zijn.
In een moeilijke periode in zijn leven ontdekte Kuyper, in het dagelijks leven als countrymanager werkzaam bij een internationaal opererend softwarebedrijf, dat dichten een manier is om uitdrukking te geven aan lastig te verwoorden emoties. Ook ging hij als hij in de kerk iets aansprekends gehoord had, aan de slag. Een van de eerste creaties was in 2010 het lied ”De wachtende vader”, over de gelijkenis van de verloren zoon. „Dat stuurde ik naar Arie Maasland, om feedback te krijgen. Hij heeft ervaring als dichter. Ik heb veel van zijn coaching geleerd.” Het lied ”Mijn Vader”, dat Kuyper in april 2012 maakte naar aanleiding van het Onze Vader, kreeg inmiddels brede bekendheid, onder andere doordat het meermalen te horen was in het EO-tv-programma ”Nederland Zingt”.
Discrepantie
Na de RD-wedstrijd maakte Kuyper een kerkdienst mee waarin uit de Herziene Statenvertaling werd gelezen, terwijl de psalmen van 1773 werden gezongen. „Dat ervoer ik als een discrepantie. De Bijbel wél in een nieuw taalkleed, de psalmen niet. Op dat moment nam ik me voor me te gaan inzetten voor een berijming in een eigentijds idioom.”
Het is niet per se de bedoeling dat Kuyper alle psalmen zelf gaat doen. Maasland zal een aantal psalmen voor zijn rekening nemen, en daarnaast roept Kuyper op de site andere dichters op hun psalmen in te sturen. „Als inzendingen voldoen aan de criteria die mij bij dit project voor ogen staan, neem ik ze graag op.”
Anders dan een project als Psalmen voor Nu neemt Kuyper zijn uitgangspunt in de Geneefse melodieën: de nieuwe psalmen moeten op de gebruikelijke manier zingbaar zijn. „Ik ben geen moment op het idee gekomen om andere melodieën te gebruiken of nieuwe te laten maken. Ik ervaar de Geneefse melodieën niet als een probleem, het gaat mij om een eigentijdse verwoording van de tekst. Ik vind de beperking om te moeten werken binnen het stramien van bestaande melodieën eigenlijk wel prettig. Daarnaast komen de psalmen prachtig tot hun recht als ze gezongen worden op de oude Geneefse melodieën; die verbinden ons ook met een rijke traditie.”
Anders dan iemand zoals ds. C. J. Meeuse in zijn psalmberijming houdt Kuyper zich niet per se aan de strofe-indeling van de oude berijming. Meestal zijn het er minder. Zijn Psalm 1 heeft bijvoorbeeld drie in plaats van vier strofen, Psalm 8 telt zes in plaats van negen strofen en Psalm 116 heeft geen elf maar acht strofen. „Ik kies ervoor om compact te dichten en dicht bij de Bijbeltekst te blijven. Ik laat liever wat weg dan dat ik iets toevoeg. In de oude berijming zie je nogal wat opvulelementen. Neem Psalm 134. De zin „En knielt eerbiedig voor Hem neer” komt niet uit de grondtekst. Overigens heb ik er bij deze korte psalm toch ook voor gekozen om drie strofen te gebruiken. Je moet de boodschap dan wel wat uitsmeren.”
Bruidegom
Soms worstelt Kuyper met beelden die verouderd zijn. „Psalm 19 zegt dat de zon is als een bruidegom die blij uit z’n slaapkamer komt. Ik denk dat wij ons daar vandaag de dag weinig bij kunnen voorstellen. Wél dat een bruidegom blij zijn slaapkamer íngaat. Bovendien is de associatie van enerzijds de zon en anderzijds een geweldige huwelijksnacht voor de hedendaagse lezer nogal vergezocht en kan zoiets onbedoeld op de lachspieren werken. In dit geval hebben wij –deze psalm is een coproductie van Arie en mij– er daarom voor gekozen het beeld weg te laten.” In Psalm 123 speelt iets dergelijks met het voorbeeld van de dienstknecht en dienstmaagd. „Ik zoek dan naar de boodschap van zo’n beeld. De woorden buig ik om, maar de strekking blijft intact.” Psalm 119, waarmee Kuyper een begin maakte, wil hij bondig doen. „De 176 verzen van die psalm zijn gemodelleerd naar de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet. Ik wil proberen steeds acht verzen in één strofe te vangen, zodat ik op 22 strofen uitkom. Dan moet je wel samenvattend berijmen. Belangrijk is dat je in ieder geval de emotie van zo’n psalm goed weergeeft.”
Sommige psalmen hebben een boodschap die weerbarstig is, weet Kuyper. „Niet elk gedeelte biedt een tekst die voor het geloofsleven aansprekend is. Psalm 101 bijvoorbeeld. Daar staat in vers 5 dat de dichter de roddelaar zal verdelgen. Dat roept vervreemding op. Wat voor boodschap heeft zo’n tekst voor ons? Toch heb ik het laten staan met de regel: „Wie roddelt over vrienden zal ik doden.” Anders doe je onrecht aan de tekst.”
Kuyper is er beducht voor om zijn eigen theologie in de psalmen te leggen. Ook verwijzingen naar het Nieuwe Testament mijdt hij in principe. „Soms kun je het er misschien inlezen, zoals het slot van Psalm 51, dat je kunt zien als een verwijzing naar het Lam Dat onze zonden draagt. Maar in principe wil ik de tekst voor zichzelf laten spreken.”
Enthousiast
Vanaf april is Kuyper bezig. „Dat is dus gemiddeld één psalm per twee weken. Soms heb ik in één avond een psalm af, een andere keer zit ik twee uur te zwoegen op twee regels en begin ik de volgende dag opnieuw.” Hij heeft geen haast. „Ik heb een fulltimebaan en een gezin met drie kinderen, dit moet allemaal daarnaast gebeuren.” Tegelijk heeft hij een drive. „Ik word er echt enthousiast van als ik bezig ben. Graven in het Woord en schatten opdelven: dat is toch prachtig?”
Voor wie doet hij dit? „Mijn doelgroep is de volle breedte van de kerk. Niet dat ik een andere berijming wil verdringen. Ik heb bijvoorbeeld veel waardering voor de berijming van 1773. Maar het kan allemaal naast elkaar bestaan, juist nu veel kerken werken met beamers of liturgiebladen.” In meerdere gemeenten binnen zijn eigen kerkverband, de Christelijke Gereformeerde Kerken, worden zijn psalmen al zo nu en dan gezongen. „Uiteindelijk heb ik wel de ambitie om een complete bundel aan de kerken aan te bieden. Misschien dat er eerst een proefbundel kan komen.”
Ten diepste drijft hem de liefde voor de psalmen, zegt Kuyper. „De psalmen hebben me altijd aangesproken. Bij elke situatie in het leven is er wel een psalm die ons woorden geeft om God te danken of te bidden. Zelf ben ik opgegroeid met de oude berijming; veel psalmen ken ik uit mijn hoofd, en dat ervaar ik als waardevol. Tegelijk merk ik dat het taalkleed van die berijming voor onze kinderen soms moeilijk te begrijpen is. Met als gevolg dat ze de psalmen niet graag zingen. Daarom zoek ik naar een eigentijdse vertolking, om de Geneefse psalmen ook voor nieuwe generaties toegankelijk te maken.”
1. HEER, U was liefdevol voor Israël.
U gaf uw land weer vrede en herstel.
Het volk had grenzeloos veel kwaad gedaan;
toch keek U hen niet op hun zonden aan.
U gaf genade, geen gegronde straf,
uw woede wendde U volledig af.
Denk toch aan toen en keer opnieuw het tij.
Wees niet meer boos en maak ons land weer vrij.
2. U blijft toch niet verbolgen voor altijd?
Toon ons uw goedheid en genegenheid.
Breng ons tot leven en bevrijd ons weer.
Wat zullen wij dan blij in U zijn, HEER!
Ik heb mijn oor te luisteren gelegd
om te vernemen wat de HERE zegt.
Hij spreekt van vrede voor wie van Hem houdt.
Maar, volk, verval niet in je oude fout.
3. Zijn redding komt: God geeft weer perspectief,
want Hij heeft wie Hem dienen vurig lief.
Er zal weer vrede komen in het land.
De liefde en de trouw gaan hand in hand.
Recht en verzoening kussen straks elkaar;
het land geeft goede oogsten jaar op jaar.
Gerechtigheid maakt voor de HEER ruim baan,
ze is de weg waarlangs zijn voet zal gaan.
(tekst Jan Pieter Kuyper)
