Werk in uitvoering: De Nieuwe Psalmberijming

5 mei 2019

Leids Kerkblad, 29e jaargang, nummer 5, mei 2019 | Door Adriaan Molenaar

De Psalmen blijven boeien! De afgelopen tien jaar is dat wel gebleken uit het verschijnen van verschillende nieuwe Psalmversies zoals ‘Psalmen voor Nu’ en ‘The Psalm Project’. Blijkbaar willen mensen graag de Psalmen blijven zingen, en is er tegelijk een zoektocht bezig naar nieuwe manieren om ze dichtbij te brengen. Als dichter ben ik betrokken bij een project met de weinig bescheiden titel ‘De Nieuwe Psalmberijming’. Graag deel ik iets met u van mijn ervaringen als psalmberijmer in dit project. Eén ding kan ik meteen wel zeggen: er is geen betere manier om dicht bij een Psalm te komen dan door hem te berijmen!

Vooraf is het denk ik goed om iets over dit berijmingsproject te vertellen. De Nieuwe Psalmberijming heeft als doel om alle 150 Psalmen opnieuw te berijmen. Tegelijk houdt ze vast aan de gebruikelijke melodieën, aangezien die bij velen onuitwisbaar in het hoofd zitten en vertrouwd zijn. Het gaat dus om vernieuwde teksten op de oude wijs. We willen een berijming bieden die trouw is aan de Bijbeltekst, hedendaags is en dichterlijk of kerkelijk jargon vermijdt. Enkele voorbeelden van keuzes die zijn gemaakt: geen ‘gij’, geen woorden als ‘smart’ of ‘goedertierenheid’ en geen samentrekkingen zoals ‘kindren’.

Hoe maak je nu een berijming? De oude Psalmwoorden te vangen in taal van nu is niet iets wat je ‘even doet’! Om dat goed te doen, moet je echt door de tekst heenkruipen. Eerst maak ik vanuit het Hebreeuws een werkvertaling die ik uitprint. Op een ander blad print ik de Bijbeltekst in verschillende vertalingen, en op een derde vel een aantal bestaande berijmingen. Ook lees ik enkele Bijbelcommentaren. Ik ben predikant, dus dit spitwerk is meestal meteen te gebruiken om een preek of overdenking te maken.

Dan komt het werkelijke berijmen - de inhoud vangen in Nederlandse zinnen, volgens het rijmschema dat bij de Psalm hoort. Dit is stomweg een kwestie van proberen en stoeien met rijmwoorden, terwijl ik de drie bovengenoemde papieren voor me heb liggen. Soms krijg je een flits van inspiratie, soms lukt het niet en moet je iets anders gaan doen. Daarbij probeer ik natuurlijk om niet alleen domweg de inhoud over te brengen, maar ook pakkende en aansprekende taal te vinden. Allerlei dichterlijke stijlmiddelen kunnen dan van pas komen. ‘Voor altijd geldt: uw wet is mijn geweten!’ dichtte ik bijvoorbeeld in Psalm 119. In deze zin is alliteratie toegepast (wet - geweten), assonantie (herhaling van de e-klank), en de kernachtige uitspraak ‘uw wet is mijn geweten’ blijft bij.

Als ik de hele Psalm zo berijmd heb, ben ik echter nog lang niet klaar. Eerst overleg ik via internet met mijn mede-dichters. Hun commentaar leidt meestal tot enkele nieuwe versies, die telkens wat beter zijn. Uiteindelijk gaat de berijming naar een meeleesgroep die op- en aanmerkingen levert. Naar aanleiding van wat zij teruggeven maak ik een definitieve berijming. Van sommige Psalmen heb ik wel tien versies op mijn computer staan! De definitieve versie komt op onze site www.denieuwepsalmberijming.nl en er worden beamsheets van gemaakt.

Ik kan niet anders dan zeggen dat Psalmen berijmen prachtig werk is. Je kunt niet anders dan de tekst ‘herkauwen’, zoals de monniken van vroeger het noemden. Tegen de tijd dat een Psalm af is ken ik vaak hele stukken uit mijn hoofd…

De Nieuwe Psalmberijming heeft momenteel circa 135 Psalmen afgerond. We hopen eind 2019 alle Psalmen nieuw berijmd te hebben. In steeds meer kerken wordt onze berijming al regelmatig gebruikt, zo merken we, en de bekendheid stijgt. We hopen op een steeds breder gebruik. Maar hoe dat ook mag lopen, de eerste vruchten heb ik als berijmer zelf al geplukt!

Ds. Adriaan Molenaar is predikant van de Hervormde Gemeente Woudrichem en is een van de dichters van De Nieuwe Psalmberijming